Kilim, gobelin, arras, makatka, kobierzec – czyli jak nie pogubić się w rodzajach tkanin dekoracyjnych.
Mówiąc o tkaninach dekoracyjnych bardzo łatwo pogubić się wśród wielu niejasnych pojęć i nazw. Początkowo nie łatwo odróżnić od siebie kilim, tapiserię, kobierzec i makatę (lub inaczej makatkę). Czasem obserwuje się tkaniny w których wykorzystuje się techniki mieszane (np. kilim z elementami haftu, czy dywan w którym przeplatają się obszary wykonane techniką kilimową i kobierniczą). Zdarza się też, że kilim czy kobierzec mogą pełnić funkcję makatki, ale należy pamiętać o tym, że nie każda makatka jest kilimem. W tym wpisie postaramy się jak najprościej wytłumaczyć najczęściej spotykane określenia dotyczące tkanin dekoracyjnych. Mamy nadzieję, że już a chwilę wszystko będzie jasne i zrozumiałe, a odróżnienie kilimu od gobelinu przestanie być dla Was czarną magią!
Kilim
Z tur. kelim, z persk. gilin to tkanina o przeznaczeniu użytkowym lub dekoracyjnym, jednakowa z obydwu stron. Cechą charakterystyczną kilimu jest jego dwustronność oraz całkowite pokrycie wełnianym wątkiem nitek osnowy, wynikające z mocnego przybijania kolejnych nici wątków. Nici wątku są zarówno elementem konstrukcyjnym, jak i dekoracyjnym wyrobu. Rodzaj krosna na którym wykonywany jest kilim oraz sposób dociskania wątku pozwala rozróżnić kilimy na płochowe i grzebyczkowe. W konstrukcji kilimów wykorzystuje się splot płócienny – jego charakterystyczny układ, z mocno dociśniętymi wątkami i niewidoczną osnową nazywa się też splotem gobelinowym. Kilimy mają najczęściej mocno zgeometryzowane wzornictwo. Mogą pełnić zarówno funkcję dywanu, jak i dekoracji ściennej, możemy eksponować je na podłodze lub na ścianie.
Kilim z serii The Suns. Widoczne są charakterystyczne dla techniki kilimowej “piksele” – kanciaste kształty.
Kilim tarnopolski z XIX wieku, zbiory Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Tapiseria, gobelin, arras
To jednostronna tkanina dekoracyjna, wykonana splotem gobelinowym. „Cechą charakterystyczną (…) jest to, że nitka wątku określonego koloru, która według projektu wypełnia płaszczyznę danego wzoru, była ucinana i zaplatana lub wiązana (po lewej stronie tkaniny) z drugą, odmienną w barwie nitką, którą tkano już inną plamę barwną.” (Jadwiga Chruszczyńska, Ewa Orlińska-Mianowska, Tkaniny dekoracyjne: przewodnik dla kolekcjonerów, Arkady, Warszawa 2009, s.46 ). W strukturze tego rodzaju tkanin dekoracyjnych nie ma szparek pomiędzy obszarami o różnych kolorach. Zamiennie używa się też określenia gobelin, arras. Tapiserie to najczęściej tkaniny monumentalne, w których odpowiednio wiązane wątki naśladują efekty malarskie (przejścia kolorystyczne, cieniowanie). Często o wzornictwie naturalistycznym, przedstawiającym. Najczęściej możemy spotkać je w muzeach, zamkach lub pałacach. Warto przyjrzeć im się z bliska, bo misterność ich wykonania jest naprawdę niesamowita!
Arras “Szczęśliwość rajska”, ok 1550r, ze zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu.
Makata, makatka
To określenie, którego używa się do wszystkich tekstyliów używanych do dekoracji ścian lub do okrycia stołów, łóżek i innych sprzętów. Odnosi się zarówno do kilimów, tapiserii, ale też do tkanin zdobionych haftem i aplikacjami. Dziś słowo makatka staje się coraz bardziej popularne w odniesieniu się do małej tkaniny dekoracyjnej wykonywanej ręcznie na krośnie.
Haftowana makatka ze zbiorów Muzeum na Zamku w Sandomierzu.
Ręcznie tkana makatka strukturalna wykonana na naszych warsztatach tkackich.
Kobierzec
To jednostronna tkanina dekoracyjne. Prawa strona kobierca pokryta jest runem, które zakrywa część konstrukcyjną tkaniny (wątek oraz osnowę). Wzór uzyskuje się poprzez wiązanie na osnowie węzłów z przędz o różnym wybarwieniu. Każdy kolejny rząd węzłów rozdzielany jest kilkoma nićmi wątku. Ręczne wiązanie kobierców jest wyjątkowo czasochłonnym zajęciem, wszystkie tkaniny wykonywane w tej technice powstają nieporównywalnie dłużej niż ręcznie tkane kilimy. Sztuka kobiernicza najczęściej kojarzy nam się z Persją – to właśnie tam osiągnęła ona mistrzowski poziom i do dziś gęsto wiązane perskie kobierce są uznawane za najcenniejsze na świecie.
Co ciekawe, kobierce powstające maszynowo są dziś naprawdę nie do odróżnienia od tych tkanych ręcznie. Dlatego w tkackich manufakturach rzemieślniczych mistrzowie kobiernictwa z premedytacją popełniają kilka błędów w każdym z dywanów – dzięki temu widać, że tkanina wyszła spod ręki człowieka, maszyny nie potrafią tak pięknie się pomylić. Błąd zamienia się w kobiercu w podpis tkacza!
Kobierzec z Wystawy Kobierców Wschodnich Zamku Królewskiego w Pałacu pod Blachą.
Kobierzec Ardabil, XVI wiek, ze zbiorów Victoria & Albert Muzeum.
Tkanina artystyczna
Tkanina artystyczna to bardzo szerokie pojęcie, które odnosi się do wszystkich prac o wartości artystycznej wykonanych w technice tkackiej, a nawet szerzej – przy użyciu materiałów włókienniczych. Tkaniny artystyczne mają często monumentalny charakter, jak np. abakany (nazwa od nazwiska polskiej artystki Magdaleny Abakanowicz), mogą mieć charakter rzeźbiarski czy zbliżony do malarstwa (najczęściej artyści posługują się wtedy techniką gobelinową). Współcześnie w tkaninie artystycznej obserwujemy wiele eksperymentów z użyciem najnowszych materiałów i technologii. Jest to szeroka dziedzina, którą interesują się profesjonalni artyści na całym świecie.
Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi. Wystawa 17. Międzynarodowego Triennale Tkaniny, fot. Wyborcza Łódź
Jeśli jesteście ciekawi, jakie są aktualne nurty i kierunki, to świetnym pomysłem będzie odwiedzenie wystaw Międzynarodowego Triennale Tkaniny w Łodzi! Jest to największe święto tkaniny w Polsce, a prace pokazywane na wystawach pochodzą ze wszystkich zakątków świata i są na naprawdę wysokim poziomie. Na łódzkim Triennale znajdziemy zarówno prace wykonywane w tradycyjnych technikach, jak i liczne eksperymenty. Wystawy 17. Międzynarodowego Triennale Tkaniny w Łodzi można zwiedzać do 15 kwietnia 2023. Polecamy i zapraszamy!
Jak pewnie zauważyliście, to właśnie technika kilimowa skradła nasze tartarugowe serce. Wszystkie tkaniny dekoracyjne, które na co dzień wykonujemy w naszej pracowni powstają w tradycyjnej technice kilimowej. Czasem jednak, najczęściej na życzenie naszych klientów lub by lepiej oddać detal rysunku, korzystamy z innych technik. Mieszamy wtedy płasko tkany kilim z węzłami charakterystycznymi dla kobierców, z haftem, lub dodajemy strukturalne przędze tworząc unikatowe tkaniny artystyczne.
